De bedrijven in deze FSIN Food500 2024 realiseren gezamenlijk een omzet van €61.009.471.061 op basis van de omzetcijfers over 2023. Dat is 22,3% meer dan in de 'corona-editie' van 2022. De omzetgroei met bijna een kwart is te danken aan het sterke herstel van de foodservicebedrijven en aan de forse inflatie in de afgelopen twee jaar.
Samen nemen de bedrijven in dit overzicht 84,4% van de Nederlandse foodmarkt voor hun rekening. De cijfers tonen maar weer eens aan hoe relevant de FSIN Food500 is, voor wie een goed inzicht wil hebben in de Nederlandse foodbranche.
De meest in het oog springende verandering in deze uitgave is de enorme omzetsprong van +22,3%, die de bedrijven in deze Food500 gezamenlijk hebben gemaakt. Over de oorzaak daarvan - het herstel van foodservicebedrijven na corona en de sterke inflatie - hebben we al het nodige geschreven. De omzet van de genoemde 290 foodservicebedrijven steeg van €8,4 miljard naar €12,6 miljard; een enorme toename van 50%. De omzetten van grote horeca- en cateringbedrijven, zoals Van der Valk, Restaurant Company Europe, Vermaat Groep en Compass Group Nederland, verdubbelden sinds 2021. En soms zelfs meer dan dat. Gemaksbedrijven, die in coronatijd in Foodservice het minst hard werden getroffen, deden het wat 'rustiger aan' met groeipercentages van 20% à 30%.
De 210 foodretailers in deze FSIN Food500 groeiden van €41,5 miljard naar €48,4 miljard; een stijging van 'slechts' 16%. Een deel van het in coronatijd verloren gegane marktaandeel kwam terug in Foodservice dat van een historisch lage 16,8% in 2021 steeg naar 20,6% marktaandeel in 2023.
Verhelderende vergelijking
Is nu alles weer bij het oude? Verre van. Verhelderend is de vergelijking tussen de jaren 2023 en 2018. 2018 was het laatste 'normale' FSIN Food500-jaar voor corona. Tussen 2018 en 2023 groeide de omzet van de foodservicebedrijven van €10,4 miljard naar €12,6 miljard; dat is een gemiddelde groei van 4,2% per jaar. Historisch gezien is dat percentage een vertrouwde ontwikkeling. In Foodretail steeg de omzet tussen 2018 en 2023 van echter €35,3 miljard naar €48,4 miljard. Deze gemiddelde groei van 7,4% (!) per jaar is vele malen hoger dan het langjarig gemiddelde.
Foodretailers zijn in de afgelopen vijf jaar succesvoller geweest in het bedienen van de gemaksconsument dan ondernemers in Foodservice. Retail heeft een steeds groter deel van de (groeiende) foodmarkt in handen gekregen. Veelzeggend is het omzetaandeel van Foodservice in 2018: 24%. Anno 2023 was dat nog maar 20,6%.
Duidelijk is dat de strijd om het maagaandeel tussen Foodretail en Foodservice verhevigt; de concurrentie neemt toe. Foodservicebedrijven profiteren van de aanhoudende consumentenbehoefte om buitenshuis te genieten en van het aantrekkende toerisme. Supers staan daarentegen beter voorgesorteerd om aan de enorme en almaar groeiende behoefte aan gemak te voldoen. Boodschappenbezorging - hoewel nog altijd verliesgevend - is niet meer weg te denken uit het aanbod van de supermarkten, het assortiment aan kant-en-klaarmaaltijden en andere gemaksoplossingen in retail groeit en de kwaliteit daarvan verbetert zienderogen. Bovendien voegen supermarkten steeds meer elementen van Foodservice toe aan hun assortiment, doordat zij vanaf 2024 geen tabak meer mogen verkopen. Op die manier willen zij het daarmee gepaarde omzetverlies compenseren. En steeds meer retailers gaan ook warme maaltijden bezorgen, denk hierbij aan HelloFresh.
Foodservice verschuift van West naar Oost
De verhevigde strijd om het maagaandeel zien we terug in deze FSIN Food500. Alle bedrijven staan op scherp om hun marktaandeel te behouden en indien mogelijk uit te breiden. Formulevorming en systeemgastronomie zijn onontkoombaar voor horeca-formules, vanwege de kostenvoordelen. Systeemgastronomie is zelfs een voorwaarde om te overleven en te groeien; een eenvoudig, herkenbaar basisconcept, dat overal hetzelfde is en gemakkelijk kan worden uitgerold, met centrale aansturing, inkoop en controle.
Een snelle groeier zoals 't Zusje is een mooi voorbeeld (zie pagina 22). Restaurant Company Europe, de Moekes van Meyer, De Pizzabakkers en De Beren zijn andere voorbeelden van snelgroeiende horeca-formules.
Het is niet vreemd dat product- en conceptontwikkeling in deze FSIN Food500 in de top 3 van beoogde investeringen staat, naast digitalisering en verduurzaming. Bij horeca- en gemaksformules is dit het meest zichtbaar. Jongere generaties voelen zich minder aangesproken door typische offline, twintigste-eeuwse foodconcepten, zoals de Chinees-Indische restaurants. Ook drankgelegenheden zoals discotheken, zalencentra en traditionele cafés laten een veer. De concurrentie komt tegenwoordig veeleer van grootschaliger, formulematige eetconcepten, waar eigentijdse gerechten en dranken gecombineerd worden. Investeren in merkbeleving is derhalve essentieel voor de horeca.
Hoewel de neergang veel minder snel verloopt dan bij cafés, daalt ook het aantal snackbars, cafetaria's en andere frituurzaken; de opkomst van nieuwe afhaal- en bezorgconcepten (inclusief door supermarkten), ondergraaft hun positie. Bedrijven in het kanaal Gemak worden flink uitgedaagd door deze gamechangers. De bestel-apps en bestelplatforms hebben hun verdienmodel ingrijpend veranderd. Zo zijn de cafetaria's - voorheen afhaaladressen bij uitstek - getransformeerd tot bezorgbedrijven. Daar komt bij dat ons land steeds gevarieerder wordt. Decennialang was de Verenigde Staten het gidsland voor de Nederlandse restaurant- wereld. Hoewel de Amerikaanse invloed op smaak nog altijd groot is, is de actuele belangstelling voor de oosterse keuken groot. Asian food is booming. Sushi voorop, maar ook plantbased- en halal-formules timmeren nadrukkelijk aan de weg.
Cateraars hebben in 2023 van alle kanalen veruit de grootste omzetgroei doorgemaakt: +105,5%. In 2021 scoorde Catering nog -58,5%, wat alles had uit te staan met corona en de lockdowns. Was het door corona toegenomen aantal thuiswerkers aanvankelijk een bron van grote zorg, inmiddels zijn werknemers (consumenten), opdrachtgevers en cateraars alweer aardig gewend aan de nieuwe werkelijkheid.
De bedrijven in de al jaren uitdagende cateringmarkt tonen opnieuw veel veerkracht. In de voorbije jaren herpositioneerden vrijwel alle cateraars hun concepten, met grotere aandacht voor vitaliteit, gezondheid en duurzaamheid. Ook wordt de weg van digitalisering met veel dadendrang ingeslagen. Cateraars hebben eigen bestel-apps ontwikkeld, experimenteren met bezorging op de werkplek en investeren in het verstrekken van food & beverage via automatencorners en scan & go-formules. Veelzeggend is dat cateraars gemiddeld een cijfer 7 geven voor het huidige economisch klimaat; hoger dan de 6,8, die hiervoor in Klassieke Horeca en Gemak wordt uitgedeeld.
Foodretail worstelt met verdienmodel
De totaalomzet van de supermarkten is, vooral door prijsstijgingen en inflatie, fors gestegen. Onderliggend is er sprake van volumedalingen. Klanten zijn kritisch en kopen minder. Supermarkten blijven zich daardoor zorgen maken over hoe zij betaalbaar kunnen blijven voor de consument. Bij de supermarkten jaagt de inflatie prijsbewust kopen aan, wat leidt tot een verschuiving van verkoop van A-merken naar verkoop van huismerken en dat speelt discounters in de hand.
Marktleider AH Supermarkten voert de FSIN Food500-ranglijst aan. Dat mag geen verrassing heten. Het aantal gemakswinkels steeg sinds de vorige FSIN Food500 aanzienlijk. Vanwege hun vestigingen op high traffic-locaties, zoals binnensteden en treinstations, hadden deze winkels het tijdens corona niet gemakkelijk. Na corona herstelde de omzet van spelers zoals AH to go, SPAR Express, SPAR City en werden er veel nieuwe vestigingen geopend. Alleen Jumbo, dat in 2021 liet weten volop in te zetten op de Jumbo City-formule, kwam terug op zijn plannen: Jumbo City werd weer Jumbo.
In New Retail domineren de online-spelers. Binnen online vallen de aanbieders van een sportgerelateerd foodassortiment op. XXL Nutrition is bijvoorbeeld een stevige groeier, die in dit tempo rich- ting de €100 miljoen omzet snelt.
Supermarkten halen de hoogste online-omzet binnen. AH is on- line zo langzamerhand gegroeid naar 10% van de totale omzet. Maar online-retail worstelt met het verdienmodel. Hoezeer blijkt uit het lot van de flitsbezorgers, die in de vorige editie van deze lijst nog hét fenomeen waren. In 2021 bestormden de flitsbezogers de FSIN Food500 dankzij miljarden durfkapitaal.
De omzetrecords ten spijt, worstelen zowel foodservice- als foodretailbedrijven met krimpende marges, personeelstekorten en schaalproblemen.
Gorillas was destijds de eerste speler in Nederland en startte in januari 2021 in Amsterdam. Snel daarna volgden Flink en Getir en halverwege 2021 startte ook Zapp. Fietsers van Gorillas, Getir, Flink en Zapp waren vooral in de grote steden niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Ze deden allemaal hun best om de gemakscon- sument, die zijn aankoopbeslissing steeds langer uitstelde, op zijn wenken te bedienen. Het uitbreken van de pandemie zorgde voor extra noodzakelijkheid.
Winst hebben de flitsbezorgers echter nooit gemaakt. Zapp is inmiddels alweer lange tijd geleden vertrokken uit Nederland en ook Getir/Gorillas (plek 12 New Retail, €148,5 miljoen) heeft aangekondigd Nederland achter zich te laten. Alleen Flink (Plek 11 New Retail, €160 miljoen) is nog over, maar zoekt nog altijd – de vraag is hoe lang nog - naar een verdienmodel. Het einde van corona, de stijgende rente en gemeenten die bijna onmiddellijk na de komst van de flitsbezorgers maatregelen troffen tegen de overlast, betekenden het einde van het flitsfenomeen, dat daar- mee een van de kortst durende maar duurste hypes in de geschiedenis van food is.
Ook in real food, zoals biologische winkels, worstelen partijen. Supermarkten investeren fors in duurzaamheid en biologische assortimenten, waardoor het onderscheidend vermogen voor vooral de bio-ketens vermindert. Fusies en overnamen (Ekoplaza/ Marqt) en het openen van nieuwe winkels (Odin) stimuleren de groei. Het blijft echter zoeken naar een rendabele toekomst.
De speciaalzaak bleef na het opheffen van de coronabeper- kingen aanvankelijk in trek. Doordat volgende ontwikkelingen elkaar in snel tempo opvolgden (inflatie, hoge energieprijzen, personeelskrapte, laag consumentenvertrouwen) werd het voor de specialisten moeilijk hun omzetten te handhaven. Verkoop- volumes namen af. Flinke prijsstijgingen voorkwamen voor een groot deel omzetverlies.
In totaal waren speciaalzaken in deze FSIN Food500 goed voor een totaalomzet van ruim €3,07 miljard. In de vorige editie was dit €2,92 miljard. Dat een speciaalzaak succesvol runnen geen eenvoudige zaak is, blijkt uit het fors teruggelopen totaal aantal vestigingen/verkooppunten; hadden de 108 formules in deze lijst in 2021 nog 5.380 vestigingen, in 2023 waren dat nog maar 4.552 winkels op een totaal van 111 formules.
Magere 6,8 voor economisch klimaat
Dat de sfeer in de FSIN Food500 - ondanks de recordomzetten - onrustig is, blijkt uit het magere rapportcijfer dat de ondernemers - doorgaans toch goedgemutste types - geven aan het economisch klimaat; een schrale 6,8. Dat is weliswaar hoger dan de 6,3 in het laatste coronajaar, maar bijna een heel punt lager dan de 7,6 in 2018. Dit keer staan er vooral zessen en zevens op het rapport en enkele achten, geen negens, laat staan een tien.
De omzetrecords ten spijt, worstelen zowel foodservice- als foodretailbedrijven met krimpende marges, personeelstekorten en schaalproblemen. De kosten van huur, inkoop, energie en personeel zijn gestegen en de concurrentie wordt er niet minder op. Door deze omstandigheden is ondernemen voor veel FSIN Food500-spelers een ingewikkelde puzzel geworden.
In de Top 5 maatregelen tegen hoge kosten (alleen Foodservice) staat het verhogen van de prijs bovenaan. De meeste foodservice-ondernemers verwachten hun prijs dit jaar nog eens met 3% à 5% te moeten verhogen, na al eerdere, forse prijsverhogingen in de afgelopen twee jaar. Het is een voor de hand liggende doch riskante strategie, gezien de toenemende concurrentie. Maar blijkbaar broodnodig ten behoeve van een gezonde exploitatie. Andere veel genoemde maatregelen zijn het beperken van foodwaste, schaalvergroting, het toch maar accepteren van een lagere winstmarge en meer gebruik maken van private label.
Ronduit impopulair zijn maatregelen, die te maken hebben met bezuinigen op het menu, zoals goedkopere ingrediënten gebruiken, minder vlees/vis en kleinere porties. Aan de investeringskant zie we bovenaan het lijstje de usual suspects staan: verduurzaming (in veel gevallen energiebesparing) en digitalisering/robotisering. Het zijn maatschappelijke megatrends, waar de meeste bedrijven erg druk mee zijn. Hoog op de agenda staat ook product- en conceptontwikkeling; logisch gezien de turbulente tijden die de foodmarkt beleeft.
De volledige FSIN Food500 2024 is hier beschikbaar.
Voor meer berichtgeving en voor verdere informatie over de FSIN Food500 2024, klik hier.
Bron: FSIN