Grasland wordt steeds intensiever beheerd doordat er op minder grond meer voedsel wordt gemaakt. Boeren die aan extensieve landbouw doen – grotere percelen met minder gewassen of dieren - zijn langzaam aan het verdwijnen. Hoe ervaren extensieve boeren het zelf en waarom doen ze dit nog? WUR-onderzoeker Fons van der Plas en zijn collega's spraken met 74 grondgebruikers in acht casestudiegebieden in Europa die betrokken zijn bij duurzaam begrazingsbeheer. Ze publiceerden onlangs hun bevindingen in het wetenschappelijke tijdschrift Land Use Policy.
Extensieve landbouw is erop gericht om voedsel te produceren op meer hectare grond met minder input van buiten (bijvoorbeeld gewasbeschermingsmiddelen, kunstmest en veevoer). Natuur-inclusieve landbouw en biologische landbouw zijn voorbeelden van extensieve landbouw.
© Alex Brondani | Dreamstime.com
De onderzoekers vroegen aan extensieve veeboeren naar zowel de motivaties als de uitdagingen waar zij voor staan.
Begrazing kan duurzaam zijn
Van der Plas: "Begrazing kán bijdragen aan biodiversiteit. De afgelopen decennia is het begrazingsbeheer op veel plaatsen in Europa echter geïntensiveerd, wat een negatief effect heeft op de biodiversiteit van planten, insecten en vogels en gepaard gaat met een hoge uitstoot van broeikasgassen en uitspoeling van voedingsstoffen. Begrazingssystemen met relatief lage dierdichtheden, dat wil zeggen een extensieve begrazing, zijn over het algemeen het meest duurzaam."
Worstelen met regels
Uit de interviews blijkt dat veel landgebruikers worstelen met regels en voorschriften die niet verenigbaar zijn met extensieve begrazing. Of het nu gaat om zeer extensieve beweiding of begrazing in het kader van rewilding, sommige regels staan de extensieve praktijk in de weg, zoals het markeren van dieren. Landgebruikers hebben vaak het gevoel dat het huidige beleid natuurvriendelijke praktijken belemmert waardoor het onverenigbaar is met de flexibiliteit die nodig is voor duurzaam begrazingsbeheer.
Een landgebruiker in Roemenië klaagt bijvoorbeeld: "We moeten ze van struikgewas ontdoen, anders krijgen we boetes... vanaf 300 hectare tellen ze de helft als niet-subsidiabel vanwege de struiken, en in plaats van subsidie te krijgen, moeten we boetes betalen. [...]." Een grondgebruiker uit België: "Door geen GLB-steun (GLB = Gemeenschappelijk Landbouwbeleid) aan te vragen, hebben we de vrijheid om echt te kijken wat past bij het lokale ecosysteem." Plattelandsvlucht Vaak werken de boeren op de extensieve manier omdat ze van het vak en/of de dieren houden. Een landgebruiker in Roemenië: "Het is een familietraditie, ik werk al met dieren sinds ik een kind was, en ik heb de wens om met dieren te werken." Een andere boer uit Galicië zegt: "De belangrijkste reden voor het behoud van dit systeem is dat de mensen die ermee verbonden zijn van de pony's houden, ze 'hebben koorts', en deze traditie zit heel diep in hun hart."
Maar ze maken zich zorgen om de toekomst van hun bedrijf, bijvoorbeeld door landverlating en plattelandsvlucht. "De volgende generatie wil geen boerenbedrijf, omdat het te zwaar is, te veel werk. Ze verhuizen meestal naar het buitenland en kiezen voor makkelijkere carrièremogelijkheden."
Wat moet er veranderen volgens de boeren?
Fons van der Plas: "De boeren geven aan dat regels en voorschriften niet zijn aangepast aan extensieve praktijken. Deze regels zouden meer flexibiliteit moeten bieden aan grondgebruikers die extensieve begrazing toepassen. Daarnaast moedigt het huidige beleidskader duurzame begrazingspraktijken grotendeels niet aan. Er zouden meer prikkels moeten zijn zodat ze ook financieel ondersteund worden."
Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid biedt belangrijke economische steun vanuit de EU, maar leidt ook tot contraproductief beheer door problematische vereisten. Er is hulp nodig om de markttoegang te verbeteren, bijvoorbeeld door directe marketing te ondersteunen.
Een Poolse boer in de Oderdelta zei hierover: "Misschien zou het zinvol zijn om ook een subsidie te creëren voor boerderijwinkels. Waarom geen extra subsidie per hectare of per dier als een boer een boerderijwinkel heeft? Dit zou geweldig zijn, omdat boerderijwinkels moeilijk zijn voor een boer, vanwege de lopende kosten van de baan in de boerderijwinkel! Maar subsidies die een baan in een boerderijwinkel voor minstens twee jaar kunnen financieren zouden geweldig zijn! En dan zouden veel biologische boerderijen ineens boerderijwinkels durven te beginnen! En dan zouden we ineens een netwerk hebben van directe marketing van biologische producten hier in de regio!"
Voor meer informatie: Fons van der Plas