In de uitzending van vanavond onderzoekt Zembla wie er verantwoordelijk zijn voor de uitgeputte bodem. Hoewel we de uitzending nog afwachten, licht het programma al een tipje van de sluier op. In de eerste beelden zien we Bas Rüter, directeur duurzaamheid bij Rabobank zeggen: "wij dragen als bank medeverantwoordelijkheid voor hoe het systeem nu is.”
Het boerenland is er slecht aan toe. Decennia van intensieve landbouw hebben de bodemvruchtbaarheid en biodiversiteit sterk gereduceerd. In Zembla erkent Rabobank voor het eerst dat de bank hieraan schuld heeft. “Als je alleen focust op de crisis in de landbouw, dan zijn wij natuurlijk de financier van de landbouw zoals die nu is”, zegt Bas Rüter, directeur duurzaamheid. “En dat betekent ook dat de problemen die daarmee samenhangen door ons gefinancierd worden. Wij dragen als bank medeverantwoordelijkheid voor hoe het systeem nu is.”
Onder het naoorlogse motto ‘nooit meer honger’ is de Nederlandse landbouw de afgelopen decennia sterk geïntensiveerd. “Dat was wel een belangrijke maatschappelijke vraag. Meer voeding voor meer mensen op deze wereld”, zegt Rüter. “De problemen zijn onderdeel van een systeem dat voedsel produceert waarvan we allemaal afhankelijk zijn. Dus het is een schuld voor de neveneffecten en het is ook mede eigenaarschap van het belangrijke product dat uit de landbouw voortkomt. Wij zijn medeverantwoordelijk voor de problemen.”
En die problemen zijn groot. Door overmatig gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, steeds meer dieren en hogere opbrengsten per hectare, zijn veel bodemorganismen, bestuivende insecten en weidevogels uit het boerenlandschap verdwenen. De landbouw, vooral de intensieve veeteelt, is een grote bron van stikstofuitstoot. Dierenwelzijn staat al jaren onder druk. Op veel plekken neemt de bodemvruchtbaarheid af.
Afname biodiversiteit
Het is volgens Rüter de ambitie van de Rabobank om het landbouw- en voedingssysteem te verduurzamen. “Dat is heel nodig”, zegt Rüter. Zo’n 85 procent van de Nederlandse boeren en tuinders is klant bij de Rabobank. De bank heeft in de Nederlandse landbouw rond de 30 miljard euro uitstaan. Zo’n 3 procent daarvan is geïnvesteerd in biologische landbouw. “Een relatief klein deel”, beaamt Rüter, maar volgens de directeur duurzaamheid spreekt de bank jaarlijks met klanten over duurzaamheid. “En met die klant kijken we wat de logische volgende stap is om het duurzamer te doen.”
Minder nieuwe bioboeren
In totaal werken nu 2.115 boeren in Nederland biologisch, op een totaal van ruim 53 duizend landbouwbedrijven. Het aantal boeren dat omschakelt, daalt al vier jaar achter elkaar, blijkt uit cijfers van Skal, de certificeringsorganisatie voor de biologische landbouw. Volgens het ministerie van Landbouw lopen boeren die biologisch willen worden ‘soms tegen financieringsproblemen op’. De Rabobank staat volgens Rüter open voor boeren die willen overstappen naar biologisch “Als het enigszins kan, dan verkennen wij alle mogelijkheden om dat mogelijk te maken.”
Financiering afgewezen
Maar Zembla sprak de afgelopen maanden met verschillende boeren die willen omschakelen en daarvoor geen financiering konden krijgen. “Het is toch een moeilijke tijd in de landbouw, zou u dat nou wel doen”, kreeg melkveehouder Frank Verhoeven van de Rabobank te horen. Hij ziet voorlopig af van omschakelen. Ook boer Jack Verhulst lukte het niet bij de Rabobank financiële hulp te krijgen voor de transitie. “Je voelt je echt letterlijk alleen staan”, zegt hij.
Verhulst heeft uiteindelijk met financiële hulp van mensen uit zijn omgeving de omschakeling kunnen maken. Als officiële biologisch boer stapt Verhulst in 2018 opnieuw naar de Rabobank voor zogeheten groenfinanciering. Dat is een speciale regeling voor duurzame investeringen waarmee je minder rente hoeft te betalen. Opnieuw krijgt hij een afwijzing. “Niet netjes”, oordeelt Rüter. “Als je een vraag stelt voor financiering met korting en je voldoet daaraan, dan moet je die korting krijgen.” Verhulst is inmiddels vertrokken bij de Rabobank. Rüter: “Dat is doodzonde. Want een duurzame boer met een nieuwe toekomst die hadden we graag gefinancierd. Het feit dat hij er nu zit en dat het functioneert, betekent dat er een inschattingsfout is gemaakt.”
Het kan niet uit
De Rabobank houdt niet bij hoe vaak financiering voor de omschakeling naar biologisch wordt afgewezen. “Het kan zeker dat iemand met een duurzaam plan zijn financiering niet rond krijgt, als het niet kan op de economische parameters”, zegt Ruter. “Laten we reëel zijn, het is niet veel geld verdienen op dit moment in de Nederlandse landbouw. Vaak is het zo dat de transformatie naar biologisch bijvoorbeeld leidt tot minder koeien per hectare en minder liter en als gevolg daarvan minder saldo en dan vaak ook nog de wens om minder koeien te hebben. En als je dat bij elkaar optelt, dan kan het vaak niet uit.”
Niet alleen Rabobank-klanten lopen tegen problemen op bij de financiering van een omschakeling. Hetzelfde speelt bij ABN AMRO. Tegenover Zembla zegt de bank: “Duurzaamheid is een belangrijk onderdeel van de strategie van ABN AMRO. Maar er is helaas niet altijd genoeg ruimte in deze specifieke markt. Soms kan een investering uit en soms niet.”
Reactie Rabobank
Rabobank reageert op de uitzending van vanavond. "De Nederlandse landbouw heeft na de Tweede Wereldoorlog een enorme ontwikkeling meegemaakt. Daar was ook dringend behoefte aan; de hongerwinter ’44 stond velen in herinnering en landbouwminister Mansholt nam onder het motto Nooit meer honger initiatief tot het intensiveren van de landbouw. Dat leidde tot een krachtige landbouwsector die niet alleen Nederland, maar ook West-Europa en landen daarbuiten voorzag in kwalitatief sterk en gezond voedsel, dat internationaal nog altijd veel waardering krijgt."
"Rabobank heeft agrarische ondernemers na de oorlog geholpen de landbouwproductie op een hoog niveau te krijgen, door het inzetten van financiële middelen, kennis en contacten. De coöperatieve kracht van de vele lokale banken, leende zich uitstekend voor die samenwerking. Inmiddels hebben we ook te maken met de keerzijde van dat succes. De bodem raakt uitgeput, biodiversiteit is verslechterd, de emissies zijn hoog. De landbouw moet verduurzamen om die ontwikkelingen om te buigen. De Rabobank voelt zich medeverantwoordelijk voor de ontstane neveneffecten en helpt boeren en tuinders bij die transitie. Maar niet alleen agrarische ondernemers; de hele voedselketen is erbij gebaat om te werken aan en te investeren in duurzaam geproduceerd voedsel. Rabobank neemt daarin haar verantwoordelijkheid als belangrijke partner in de keten en investeert zelf ook vele miljoenen per jaar om de sector te helpen verduurzamen."
Investering
"Verduurzamen reikt veel verder dan overstappen op biologische landbouw. Die overstap vraagt een enorme investering van een agrarisch bedrijf, voor velen is die stap ineens te groot en niet realistisch. Een investering moet zich immers kunnen terugverdienen. Maar dat neemt niet weg dat Rabobank wel met elke agrarische klant in gesprek gaat over mogelijkheden om te verduurzamen, hoe klein de eerste stap ook is. Met duurzaamheidsmatrixen en daaraan gekoppelde beloning voor goed presterende bedrijven, wil de bank klanten stimuleren hun onderneming te verduurzamen.
Daarnaast werkt Rabobank ook intensief samen met partners aan bodemkwaliteit en biodiversiteitsherstel in Nederland. Zo is Rabobank één van de partners in Deltaplan Biodiversiteitsherstel en werkt zij met anderen aan een bodemlabel en biodiversiteitsmonitors."
Cijfers
Rabobank financiert ca 85 procent van de totale agrarische sector in Nederland, met een bedrag van ruim 26 miljard (30/6/2020). Daarnaast investeert Rabobank via leasedochter DLL. Rabobank financiert 70 procent van bedrijven in de biologische landbouw, met een totaal bedrag van ca 1 miljard. De biologisch landbouw groeit; afgelopen drie jaar heeft Rabobank ca 150 miljoen nieuw in deze sector geïnvesteerd. De gangbare landbouw neemt af, vooral door bedrijfsbeëindiging.
De uitgeputte bodem
Donderdag 28 januari bij BNNVARA om 20:25 uur op NPO 2
Herhaling donderdag 4 februari om 09:30 uur op NPO 2
Bron: Zembla en Rabobank