Een duurzame landbouw: dat willen boeren, consumenten en de politiek. Maar een eenvoudig antwoord hierop is er niet.
De ecologie staat centraal in dit debat. En daarmee ook de biologische landbouw. De biologische landbouw vervult volgens de mening van veel consumenten - en ook grote delen van de politiek - de criteria van duurzaamheid het beste. Maar de zaak ligt gecompliceerder, zo tonen talrijke nationale en ook internationale onderzoeken aan – als men niet alleen criteria zoals ecologie meeneemt en de uitwerkingen van de biologische landbouw niet alleen voor Duitsland bekijkt.
Ulrich Löhr, boer en vicevoorzitter van Landvolk Niedersachsen, benadrukt daarom: "Duurzaamheid wordt door drie zuilen gedragen. De ecologische, de economische en de sociale duurzaamheid horen onlosmakelijk samen“. En dan zien de zaken er al heel anders uit. Dat zien ook wetenschappers Eva-Marie Meemken en Matin Quiam uit Göttingen zo. De conclusie van hun onderzoeken is duidelijk: "Alleen de combinatie van biologische en conventionele teelttechnieken kan een mondiaal duurzame landbouw garanderen."
En er is nog een probleem: "Enkele duurzaamheidsdoelen kunnen namelijk met elkaar in conflict staan", zegt de econoom Rainer Maurer van de Hogeschool Pforzheim. Hier komt de politiek in het spel. Zij zou deze conflicten op moeten lossen en de doelen aan moeten passen. Dat lijkt echter niet zo eenvoudig te zijn.
Verschil in benodigde landbouwgrond is bepalend
Ook de agrarisch econoom Christian Lippert van de universiteit Hohenheim waarschuwt ervoor "landbouw aan de hand van eenvoudige categorieën in goed en slecht in te delen, zoals bijvoorbeeld in bio-boeren en conventionele boeren. Men kan ook in de conventionele landbouw zeer bronbesparend werken als men gewasbescherming en bemesting op de juiste wijze inzet", zegt de wetenschapper.
Cruciaal voor de inhoudelijke verschillen tussen biologische landbouw en conventioneel is het verschil in benodigde landbouwgrond: "De biologische landbouw heeft namelijk het nadeel dat er per geproduceerde eenheid meer oppervlakte gebruikt wordt", legt Christian Lippert het probleem uit.
Verantwoordelijk hiervoor zijn de duidelijk kleinere opbrengsten per hectare. Dit ontstaat doordat er volledig wordt afgezien van het gebruik van minerale bemesting en chemische gewasbeschermingsmiddelen. Verschillende onderzoeken laten zien: het areaalverbruik per oogsthoeveelheid is daarom in de biologische landbouw gemiddeld zo'n 25 procent groter dan in de conventionele landbouw. In Duitsland is dit percentage zelfs nog veel hoger vanwege de hoge opbrengsten per hectare in de conventionele landbouw.
Hanna Treu van het Thünen-instituut in Braunschweig ontdekte: "Voor een overwegend biologische voedingswijze in Duitsland zou circa 40 procent meer landbouwoppervlak nodig zijn dan bij conventionele teelt“ – echter bij een gelijkblijvende consumptie. Een actueel onderzoek uit Engeland komt tot soortgelijke resultaten. De uitwerkingen van het verschil in benodigde landbouwgrond op de andere aspecten van duurzaamheid zijn dus enorm – maar worden meestal buiten beschouwing gelaten.
Milieubescherming mondiaal bekijken
Het hoofdargument voor de biologische landbouw is de ecologie. Op dit gebied staat ook consensus in de wetenschap: bijna alle onderzoeken tonen aan dat op arealen waarop biologisch geteeld wordt een grotere biodiversiteit bestaat en de grond minder belast is met schadelijke stoffen. Ook het Thünen-instituut heeft begin 2019 in een groot onderzoek een zeer positief beeld van de milieuprestaties van de biologische landbouw geschetst. Dat geldt echter alleen wanneer men alle milieuprestaties tot het landbouwareaal beperkt en wanneer men de gevolgen tot Duitsland beperkt.
Internationale onderzoeken tonen aan: "De winst op het gebied van biodiversiteit en milieubescherming is niet voldoende om het verlies door het grotere areaalverbruik te compenseren", bekritiseert Rainer Maurer. Maar er is nog een ander probleem: vanwege de grotere areaalbehoefte ontstaat er in de biologische landbouw ook een hogere netto-uitstoot van broeikasgassen. Deze zou zonder een enorme daling van het verbruik sterk stijgen.
Reden: de landbouw verplaatst zich naar minder productieve plaatsen in het buitenland of er zouden nieuwe arealen gebruikt worden. "Indirect leidt dit tot hogere CO2-emissies", zegt de Zweedse onderzoeker Stefan Wirsenius. "Als we meer grond voor dezelfde hoeveelheid levensmiddelen nodig hebben, dragen we bij aan een grotere ontbossing ergens anders op de wereld", aldus Stefan. En: "Men moet bovendien ook rekening houden met de verschillen in opbrengst vanwege het feit dat de mondiale vraag naar levensmiddelen verder toeneemt", voegt agrarisch econoom Matin Qaim er als belangrijk argument aan toe.
Productief en ecologisch
Wat is nu echter de juiste weg naar meer duurzaamheid in de landbouw? Misschien een compromis. Wetenschappers Meemken en Quiam komen in ieder geval tot de conclusie: de biologische landbouw is weliswaar in bepaalde situaties gunstig, maar kan niet als model voor een mondiaal duurzame landbouw en voedselzekerheid gelden.
Maar ook de conventionele landbouw is met haar grote inzet van chemicaliën geen model voor duurzaamheid. De conclusie van Matin Quaim is daarom: "Er zijn productieve en tegelijkertijd milieuvriendelijke systemen nodig. Zulke systemen ontwikkelen, die moeten worden aangepast aan de plaats waar ze gebruikt worden, vereist een intelligente combinatie van methodes uit de biologische landbouw en de conventionele landbouw - en de toepassing van geheel nieuwe technologieën".
Dat zou zeker ook een weg zijn waarin veel boeren zich zouden kunnen vinden en die niet tot een ideologische scheiding van biologisch en conventioneel oftewel goede en slechte landbouw leidt.
Bron: Agrarheute