Sinds 2016 werken de provincie Noord-Brabant en kennispartner Agrifirm samen aan de introductie van een nieuw gewas: soja. Binnen het project Nedersoja is in de afgelopen jaren geëxperimenteerd, geproduceerd en onderzoek verricht. Dit heeft geleid tot een solide basis voor de teelt van soja in Nederland, maar verschillende vragen zijn nog onbeantwoord. In september en oktober 2018 werd er weer geoogst op de deelnemende boerenbedrijven en inmiddels zijn ook de resultaten bekend. Wat heeft de teelt in 2018 opgeleverd? Welke ontwikkelingen zijn er en wat zijn de plannen voor de toekomst? Dit werd besproken tijdens de evaluatiebijeenkomsten voor telers op maandag 21 en dinsdag 22 januari.
Nieuwe omstandigheden
De sojabonen binnen het Nedersoja-project worden geteeld op percelen door het hele land. Om dit te realiseren, werkt Agrifirm samen met verschillende provincies en sinds 3 jaar ook met Noord-Brabant. De eerste jaren van het Nedersoja-project, dat al loopt sinds 2013, stonden volledig in het teken van experimenteren en onderzoek doen. Zo werd per grondsoort bepaald welke sojarassen het meest geschikt zijn, wat de optimale teeltafstand is, hoe en hoeveel er moet worden bemest en welke manier van inzaaien zorgt voor de meest gezonde en eiwitrijke bonen. Ook werden er een entingsmethode en een droogmethode ontwikkeld.
Nu bekend is hoe je succesvol soja kunt telen onder Nederlandse omstandigheden breekt een nieuw stadium aan: de optimalisatiefase. Henk Vermeer (projectleider Nedersoja vanuit Agrifirm): “Doordat de teelt van soja in Nederland nog in de beginfase zit, krijgen we nog altijd te maken met nieuwe omstandigheden. Dit jaar kregen we te maken met een uitzonderlijk droge zomer. Dat is terug te zien in de opbrengsten, maar is tegelijkertijd iets waar we van kunnen leren. Telen onder nieuwe omstandigheden geeft nieuwe informatie, waarmee we de teelt nog verder kunnen optimaliseren.”
Tijdens de evaluatiebijeenkomsten van het Nedersoja-project werden de resultaten van het afgelopen seizoen besproken. Op maandag 21 januari vonden twee bijeenkomsten plaats voor de Brabantse telers: in de ochtend bij WUR-locatie Vredepeel en in de middag in Langeweg. Aanwezig waren 15 telers en 7 adviseurs. Tijdens de bijeenkomsten werden onderling vooral ervaringen uitgewisseld. Het was een seizoen met extremen: er was sprake van hevige regenval én van een hele lange periode van droogte. Telers deelden met elkaar en met de adviseurs hoe zij hiermee om zijn gegaan. Ook hebben sommige telers geëxperimenteerd met methoden om onkruid tegen te gaan. “De kennisoverdracht hierover is erg belangrijk, want wij kunnen onze teelthandleidingen hierop aanscherpen,” aldus Vermeer.
Resultaten van 2018
Door de gunstige weersomstandigheden kon de soja over het algemeen onder droge omstandigheden worden geoogst. Hoewel de opbrengstverschillen dit jaar door de aanhoudende droogte groot waren viel de gemiddelde opbrengst per hectare niet tegen: deze was met 2600 kilo maar 14% lager dan vorig jaar. Ten opzichte van andere gewassen is dit een goede prestatie: de gewasopbrengst van aardappelen was in 2018 24% lager dan die van 2017 en die van mais en uien respectievelijk 32% en 43% lager. Bovendien blijkt uit de topopbrengst van 4477 kilo per hectare dat soja ook onder extreme weersomstandigheden kan presteren. Gemiddeld bevatten de bonen 16,1 procent vocht.
Door de aanhoudende droogte was het eiwitgehalte van de geoogste soja in 2018 lager dan het jaar ervoor. Ook hieruit is lering te trekken: de soja stond er het hele jaar optisch mooi bij. De meeste telers gaven aan daardoor te laat te zijn begonnen met beregenen. “We moeten ons in het vervolg dus niet meer laten foppen door hoe een gewas eruitziet,” vertelt Vermeer. “Om te zorgen dat de soja minder stress krijgt bij droogte, moeten we eerder beginnen met beregenen.” Van de oogst van 2018 is een minder groot deel geschikt voor humane consumptie. Er zal dus meer worden afgezet als veevoer. Hoeveel dat precies wordt is nog onbekend.
2018 was een zwaar jaar voor de Nederlandse akkerbouw. Ook soja is daar ook niet aan ontsnapt. Toch waren er ook positieve resultaten: met name op kleigronden waren de opbrengsten goed. Hoewel er wel wat teleurstelling was over het teeltseizoen, werd tijdens de evaluatiebijeenkomsten positief gesproken over de toekomst. Het gewas heeft ondanks de zware omstandigheden haar potentie laten zien.
Proef met biologische soja
In 2018 werd, mede-gefinancierd door de provincie Noord-Brabant, ook geëxperimenteerd met de biologische teelt van soja. In een veldproef op de Broekemahoeve in Lelystad werden de mogelijkheden voor mechanische onkruidbestrijding en de (onder)zaai van een (gras)groenbemester onderzocht. De biologische teelt bleek, ondanks de droge omstandigheden, succesvol. Door middel van eggen en schoffelen kon het onkruid vrij goed bestreden worden en ook (onder)zaaien van een grasgroenbemester bleek goed mogelijk. Voor de ontwikkeling ervan was wel voldoende licht nodig. Er is daarom geëxperimenteerd met een rijenafstand van 25 en 50cm. De opbrengst bij een rijenafstand van 50cm was significant lager, dus kon worden geconcludeerd dat dat niet is aan te bevelen bij soja. Gelukkig was het ook op de nauwere rijenafstand van 25cm goed mogelijk om via eggen en schoffelen het onkruid te bestrijden.
Opschalen
Inmiddels is voldoende kennis over de teelt van soja opgedaan om met beperkte risico’s te gaan opschalen. Het is daarom tijd voor een professionele uitrol van Nedersoja, vindt Vermeer: “In 2013 begonnen we met 9 telers, dat zijn er nu al 100, waarvan 33 uit Brabant.” Het succes van het project in deze regio ligt volgens Vermeer ten eerste aan het gunstige klimaat, maar ten tweede ook aan het enthousiasme van de provincie. “De provincie stimuleert haar telers om andere gewassen op te nemen in hun bouwplan. Dit heeft verschillende voordelen, met name voor de bodemvruchtbaarheid: een onderwerp waar steeds meer telers zich mee bezig houden.” In oktober ontvingen de 33 Brabantse Nedersoja-telers een provinciale aanmoedigingsprijs, de Agrofoodpluim.
Niet alleen het aantal telers binnen het Nedersoja-project, maar ook het areaal is de afgelopen jaren flink gegroeid. In 2018 werd binnen het project in Nederland 475 hectare soja verbouwd. “Het is fantastisch om te zien dat steeds meer telers enthousiast raken en meedoen,” aldus Vermeer. “Ook groeit het vertrouwen: er is bijvoorbeeld een teler in Zeeland die al meer dan 20 hectare soja teelt.”
De toekomst van Nedersoja
Het doel is om in de komende jaren de eiwitopbrengst per hectare te vergroten. Daarbij heeft Vermeer wel een belangrijke kanttekening: “Een teler is geen filantroop” en dat betekent dat de teelt van soja voor de teler ook financieel iets moet opleveren. Gelukkig is Vermeer daarover positief gestemd: “Op dit moment kan soja op veel plaatsen gemiddeld genomen concurreren met graan.” Als de eiwitopbrengst per hectare stijgt, kan het saldo nog groeien.
Als onze zomers in de toekomst echt droger en warmer worden en de winters natter en kouder, kan het voor telers gunstig zijn om gewassen te gaan telen die je pas in mei hoeft te zaaien (wanneer de grond droger is). Soja is hiervoor een mooie uitkomst. Een ander voordeel van soja is dat het een vlinderbloemig gewas is. Een bacterie, die een symbiose aangaat met de plant, zorgt bij vlinderbloemige gewassen voor de levering van stikstof in ruil voor de suikers die de plant levert. Dat betekent dat bijna of geen kunstmest meer gestrooid hoeft te worden. Dat leidt tot lagere bemestingskosten, minder arbeidshandelingen en een lager brandstofverbruik.
Nieuw jaar
Telers, die met soja aan de slag willen, kunnen zich tot half maart 2019 inschrijven voor de sojapool van 2019. Onder andere de provincie Noord-Brabant ondersteunt de teelt met een stimuleringsbijdrage. Meer informatie hierover kun je vinden op www.agrifirm.nl/soja of opvragen via [email protected].